หากพูดถึงการฟังเพลง แน่นอนว่าในยุคสมัยนี้ผู้คนส่วนใหญ่มักนึกถึงการฟังเพลงผ่านการสตรีมมิ่ง (Streaming) บนเว็บไซต์หรือแอปพลิเคชันต่างๆ ได้แก่ แอปเปิลมิวสิค (Apple Music) ยูทูป (YouTube) สปอติฟาย (Spotify) เป็นต้น แต่ก่อนมีเทคโนโลยีสมัยใหม่อย่างปัจจุบัน ในอดีตคนรุ่นก่อน ทั้งปู่ย่า หรือพ่อแม่ ฟังเพลงผ่านอุปกรณ์เครื่องเล่นเฉพาะ เช่น เครื่องเล่นแผ่นเสียง (Vinyl) หรือสมัยถัดมาเป็นเครื่องเล่นตลับเทป (Compact Cassette) และเครื่องเล่นแผ่นซีดีพกพา (Portable CD player) กล่าวได้ว่า “แผ่นเสียง” ได้กลายเป็นสิ่งของในอดีตที่คุ้นเคย และเป็นส่วนหนึ่งในความทรงจำของรุ่นก่อนเท่านั้น

               อย่างไรก็ตาม แม้ว่าการฟังเพลงในปัจจุบันจะทันสมัยและแสนสะดวกสบายมากขนาดไหน ทว่า มีกลุ่มคนจำนวนไม่น้อยในสังคมหวนย้อนกลับไปนิยมฟังเพลงผ่านรูปแบบคลาสสิกอย่างเครื่องเล่นแผ่นเสียงอีกครั้ง (แม้ไม่เท่าในอดีตก็ตาม) กระแสความนิยมนี้ปรากฏขึ้นอย่างชัดเจนในปีค.ศ. 2019 จากจำนวนแผ่นเสียงที่มียอดจำหน่ายมากถึง 16.8 ล้านแผ่น สอดคล้องกับค่ายเพลงยักษ์ใหญ่อย่างโซนี่มิวสิคที่หวนกลับมาผลิตแผ่นเสียงอีกครั้งในรอบ 29 ปี โดยเฉพาะในสหรัฐอเมริกา มียอดขายแผ่นเสียงไวนิลทั้งหมดในปีค.ศ. 2024 จำนวน 23.3 ล้านแผ่น แม้ว่าจำนวนจะลดลงอย่างมีนัยสำคัญถึง 33% จาก 34.9 ล้านแผ่นที่ขายได้ในปีค.ศ. 2023 ก็ตาม แต่รายได้รวมจากการขายแผ่นเสียงไวนิลในสหรัฐอเมริกายังคงแข็งแกร่ง โดยมีมูลค่าเพิ่มขึ้นเป็น 1.4 พันล้านดอลลาร์สหรัฐ และอัลบั้มชื่อ "The Tortured Poets Department" ของเทย์เลอร์ สวิฟต์ (Taylor Swift) เป็นอัลบั้มแผ่นเสียงไวนิลที่ขายดีที่สุดแห่งปีค.ศ. 2024 ยิ่งไปกว่านั้น ศิลปินไทยชื่อดังต่างทยอยบันทึกเสียงลงบนแผ่นเสียงไวนิลมากมาย อาทิ ลุลา โอ๊ต ปราโมทย์ อ๊อฟ ปองศักดิ์ มิลลิ (MILLI) โบกี้ไลอ้อน อิ้งค์ วรันธร เป็นต้น

               การหวนกลับมาได้รับความนิยมอีกครั้งของแผ่นเสียง ทำให้ผู้ใหญ่รุ่นปู่ย่าบางคนได้ฟังเพลงผ่านแผ่นเสียงเพื่อรำลึกถึงอดีตที่ผ่านมา และกระตุ้นความสนใจอยากฟังเพลงผ่านแผ่นเสียงในกลุ่มผู้ฟังรุ่นใหม่ก็ตาม ทว่าการสร้างประสบการณ์ผ่านโสตสัมผัสนี้จำเป็นต้องมีชุดอุปกรณ์สำคัญ คือ เครื่องเล่นแผ่นเสียงและแผ่นเสียง ซึ่งมีต้นทุนสูงพอสมควร โดยเฉพาะเครื่องเล่นแผ่นเสียงที่มีราคาหลากหลายขึ้นอยู่กับฐานะทางการเงินของผู้เสพ มีราคาให้เลือกตั้งแต่หลักพันจนถึงหลักหมื่นบาท และราคาแผ่นเสียงโดยเฉลี่ยราว 1,800 ถึง 2,500 บาทต่อแผ่น กระนั้นใครที่อยากมีประสบการณ์ฟังเพลงผ่านแผ่นเสียงแบบไม่มีค่าใช้จ่ายใดๆ ผู้เขียนขอแนะนำให้ไปเยี่ยมชมที่ “ห้องสมุดแผ่นเสียง”

 

ภาพที่ 1 บริเวณทางเข้าห้องสมุด

 

               ห้องสมุดแผ่นเสียง ตั้งอยู่ภายในพิพิธภัณฑ์และหอจดหมายเหตุกรมประชาสัมพันธ์ ย่านอารีย์ กรุงเทพมหานคร เริ่มเปิดให้บริการครั้งแรกเมื่อวันที่ 3 พฤษภาคม พ.ศ. 2565 ในวาระครบรอบ 89 ปี ของกรมประชาสัมพันธ์ เพื่อจัดแสดงประวัติและพัฒนาการของกรมประชาสัมพันธ์ รวมทั้งวัสดุอุปกรณ์ต่างๆ ที่เกี่ยวข้องกับภารกิจของกรมประชาสัมพันธ์ในแต่ละยุค โดยห้องสมุดมีการคัดแยกแผ่นเสียงออกเป็นหมวดหมู่ ต่างๆ ตามประเภทของเพลง ได้แก่ เพลงร็อก เพลงลูกทุ่ง เพลงสตริง เพลงพระราชนิพนธ์

               นอกจากนี้ยังมีการแบ่งหมวดหมู่ตามชื่อศิลปินต่างๆ ทั้งแบบบุคคลเดี่ยว และแบบกลุ่มวงดนตรี ซึ่งมักเป็นศิลปินที่ผู้คนทั่วไปรู้จักและชื่นชอบ เช่น วงนูโว ยอดรัก สลักใจ พุ่มพวง ดวงจันทร์ ทาทา ยัง วงสาว สาว สาว เป็นต้น รวมถึงศิลปินต่างชาติอย่างเอลวิส เพรสลีย์ (Elvis Presley) วงสี่เต่าทอง หรือเดอะบีเทิลส์ (The Beatles) เป็นต้น

               โซนบริเวณด้านหน้าของห้องสมุดแผ่นเสียง มีการจัดแสดงสิ่งของต่างๆ เช่น ทีวีโบราณ ตู้เพลงโบราณ ซึ่งตู้เพลงชนิดนี้เป็นแบบหยอดเหรียญแล้วกดเลือกเพลงที่ต้องการฟัง ทั้งนี้ จุดที่เป็นไฮไลท์สำคัญของห้องสมุดชนิดห้ามพลาดการชมเป็น “ ไมโครโฟนแห่งประวัติศาสตร์ชาติไทย” ซึ่งเป็นไมโครโฟนริบบอนยี่ห้ออาร์ซีเอที่พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร รัชกาลที่ 9 ทรงใช้กล่าวแถลงพระปฐมบรมราชโองการว่า “เราจะครองแผ่นดินโดยธรรม เพื่อประโยชน์สุขแห่งมหาชนชาวสยาม” ในวันพระราชพิธีบรมราชาภิเษกเมื่อวันที่ 5 พฤษภาคม พ.ศ. 2493

               ทั้งนี้ โซนนิทรรศการอื่นมีการจัดแสดงเกี่ยวกับประวัติของครูเอื้อ สุนทรสนาน และมีห้องที่จัดแสดง กล้องถ่ายภาพ เครื่องฉายภาพยนตร์ รวมไปถึงนิทรรศการเรื่องราวการกำเนิดสถานีวิทยุโทรทัศน์แห่งประเทศไทย อีกด้วย

 

ภาพที่ 2 ไมโครโฟนแห่งประวัติศาสตร์ชาติไทย

 

               สำหรับผู้เขียน ความรู้สึกแรกหลังเปิดประตูเข้าไปในห้องสมุดแผ่นเสียงแล้ว รู้สึกราวกับได้ย้อนเวลาไปสู่อดีต มองเห็นแผ่นเสียงมากมายทั้งชนิดแผ่นครั่งและแผ่นไวนิล ซึ่งห้องสมุดเก็บรวบรวมไว้จำนวนมากถึง 100,000 แผ่น ทั้งนี้ แผ่นเสียง 2 ชนิดนี้มีความแตกต่างกันมากโดยแผ่นครั่ง (Shellac record) เป็นวัสดุธรรมชาติที่ได้จากแมลงและมีน้ำหนักมากกว่า ทำให้แผ่นมีความเปราะบางและแตกหักง่าย ขณะที่แผ่นไวนิล (Vinyl) ผลิตจากวัสดุพลาสติก PVC เพื่อให้ได้คุณภาพเสียงที่ดีขึ้น น้ำหนักเบา และทนทานกว่าแผ่นเสียงในยุคก่อน

               การใช้บริการก็สะดวกมาก หลังจากเลือกแผ่นเสียงที่ต้องการฟังได้แล้ว เจ้าหน้าที่จะแนะนำวิธีการใช้เครื่องเล่นแผ่นเสียงที่ใช้งานได้ง่ายไม่ซับซ้อน เมื่อเข้าใจขั้นตอนการใช้เครื่องเล่นแผ่นเสียงอย่างถูกต้องแล้ว ผู้ใช้บริการสามารถเลือกหยิบแผ่นเสียงมาทดลองฟังได้อย่างอิสระ ทั้งนี้ กรณีมีผู้ใช้บริการหลายคน ห้องสมุดแผ่นเสียงจะให้บริการยืมหูฟังเพื่อป้องกันเสียงรบกวนด้วย รวมถึงกรณีแผ่นเสียงชนิดแผ่นครั่งที่เป็นแผ่นเสียงโบราณหายาก ห้องสมุดได้ทำสำเนาเพลงไว้ให้บริการในรูปแบบระบบดิจิทัล เพื่อป้องกันแผ่นเสียงเสียหายจากการใช้งานบ่อยอีกด้วย

 

ภาพที่ 3 – 4 บรรยากาศภายในห้องสมุดแผ่นเสียง

 

               จากที่กล่าวมาข้างต้น ผู้ใดสนใจอยากได้รับประสบการณ์ใหม่ในการฟังเพลงสามารถติดต่อขอใช้บริการได้ที่ห้องสมุดแผ่นเสียง เปิดทำการวันจันทร์ถึงศุกร์ ตั้งแต่ 10.00-16.00 น. ทั้งนี้ เพื่อความสะดวกในการใช้บริการ ผู้เขียนขอแนะนำให้โทรศัพท์ติดต่อสอบถามเจ้าหน้าที่ฯ ก่อนล่วงหน้า

 

แหล่งข้อมูลอ้างอิง

Sanook. 2565. “ห้องสมุดแผ่นเสียง กรมประชาสัมพันธ์” ความบันเทิงเหนือกาลเวลา. สืบค้นจาก

https://www.sanook.com/travel/1434021/

Sound of Life. 2024. Vinyl Sales and Data: Why Statistics Can’t Reflect the Reality of Music Culture. สืบค้นจาก https://www.soundoflife.com/blogs/mixtape/vinyl-sales-reality

Matt Bass. 2024. RIAA 2024 YEAR-END REVENUE REPORT. สืบค้นจาก

https://www.riaa.com/wp-content/uploads/2025/03/RIAA-2024Year-End-Revenue-Report.pdf#:~:text=Total%20physical%20revenues%20of%20$2%20billion%20were,Revenues%20from%20vinyl%20records%20grew%207%25%20to.

Felix Richter. 2025. Statista Content & Design: Taylor Swift Dominates U.S. Vinyl Sales

Music Industry. สืบค้นจาก https://www.statista.com/chart/29200/best-selling-vinyl-albums-in-the-us/#:~:text=In%202024%2C%20more%20than%2043,most%20popular%20vinyl%20albums%20combined.&text=This%20chart%20shows%20the%20best,the%20United%20States%20in%202024.

วิกิพีเดีย. (ม.ป.ป.). แผ่นเสียง. สืบค้นจากhttps://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B9%81%E0%B8%9C%E0%B9%88%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%AA%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B8%87