ไทยเกือบเปลี่ยนชื่อพระสยามเทวาธิราชเพราะเหตุใด

 

 

 

เมื่อประเทศไทยเผชิญกับวิกฤตชาติอันหนักหน่วงครั้งใด  เมื่อนั้นคนไทยย่อมนึกถึงสิ่งศักดิ์สิทธิ์คู่บ้านคู่เมืองนามว่า พระสยามเทวาธิราช ให้ช่วยเหลือเสมอ ทั้งนี้พระสยามเทวาธิราช เป็นเทพารักษ์ประจำชาติ ที่มีฐานะและอำนาจสูงสุดเหนือเทวดาทั้งปวง

 

พระสยามเทวาธิราช หล่อด้วยทองคำ สูง 8 นิ้ว ทรงเครื่องต้นอย่างกษัตริย์ สวมพระมหาพิชัยมงกุฎ ถือพระแสงขรรค์ชัยศรี สวมพระบาทเชิงงอน  ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของเครื่องเบญจราชกกุธภัณฑ์ โดยเฉพาะพระมหาพิชัยมงกฏเป็นเครื่องแสดงความเป็นพระมหากษัตริย์ 

 

ทั้งนี้พระสยามเทวาธิราชไม่ใช่พระพุทธรูปในศาสนาพุทธ และไม่ใช่เทวดาในศาสนาพราหมณ์  หากแต่เป็นเทวดาที่พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงโปรดให้สร้างขึ้นจากความเชื่อของพระองค์ว่า การที่เมืองไทยเกือบจะเสียเอกราชหลายต่อหลายครั้ง แต่ยังคงสามารถรอดพ้นภยันอันตรายจากภายนอกประเทศ เหมือนว่าจะมีเทวดาคอยคุ้มครองรักษาไว้อยู่  พระองค์จึงสร้างเทวรูปเป็นสัญลักษณ์ของเทวดาองค์นั้นขึ้นเพื่อบูชา   

 

โดยรัชกาลที่ 4 ทรง “ประดิษฐ์” พระสยามเทวาธิราชขึ้นมาให้เป็น “เทพารักษ์ประจำรัฐสยาม” มีสถานะเหนือเทพารักษ์องค์อื่นๆ เช่น พระเสื้อเมือง พระทรงเมือง พระหลักเมือง และยังทำหน้าที่ควบคุมผีและเทวดาองค์อื่นอีกด้วย 

 

“…เทพยอันทรงนามสยามเทวาธิราชซี่งมีอำนาจได้บริรักษ์บำรุงกรุงเทพมหานครอมรรัตนโกสินทร์มหินทรายุธยานี้ และเปนอธิบดีในสยามรัฐิกเทพยาทั้งสิ้นทุกสถาน……” 

 

พระองค์ทรงสักการะบูชาและถวายเครื่องสังเวยเป็นประจำทุกวัน และมีการบวงสรวงประจำปีในวันขึ้น 1 ค่ำเดือน 5 หรือวันปีใหม่ไทยในทางจันทรคติ  แต่ทว่าเป็นพระราชพิธีภายในไม่เปิดโอกาสให้ประชาชนทั่วไปเข้าร่วมพระราชพิธีดังกล่าว

 

หลังเปลี่ยนชื่อประเทศสยามเป็นประเทศไทย  ผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์หารือกับทางสำนักพระราชวังเรื่องการเปลี่ยนนาม พระสยามเทวาธิราช เป็น พระไทยเทวาธิราช 

 

“ด้วยเลขาธิการพระราชวัง เรียนปฏิบัติมาในเรื่องนามเทวรูป “พระสยามเทวาธิราช” ว่าจะให้คงนามนี้ไว้หรือจะทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เปลี่ยนนามประการใด…”

 

แต่กรมศิลปากรมีความเห็นว่า “กรมศิลปากรกับคณะกรรมการรัฐนิยมมีความเห็นสอดคล้องต้องกันว่าเทวรูปก็ดี สิ่งสำคัญอื่นๆ ก็ดี บรรดาที่มีนามเป็นคำว่า “สยาม” นั้น สิ่งใดทางราชการต้องใช้ต่อไป ควรเปลี่ยนนามหรือสร้างขึ้นใหม่  สิ่งใดไม่มีความจำเป็นต้องใช้ควรปล่อยไว้ตามเดิมโดยไม่แตะต้องสำหรับเทวรูป “พระสยามเทวาธิราช” นี้  ตามความรู้เห็นของกรมศิลปากรไม่ปรากฏว่าต้องใช้ในพิธีใด  นอกจากต้องมีการสังเวยปีละครั้งในเดือนเมษายน ซึ่งกรมศิลปากรมีหน้าที่จัดละครไปแสดงในการสังเวย นอกจากนี้กรมศิลปากรไม่ทราบว่ามีพิธีการอื่นอีกเกี่ยวกับเทวรูปองค์นี้”    สรุปว่าให้คงชื่อเดิมไว้ แต่ยกเลิกการสังเวยประจำปีหรืองานพิธีอื่นๆ เกี่ยวกับเทวรูปองค์นี้ (ถ้าหากมี) 

 

แต่ถ้าไม่สามารถยกเลิกพิธีการที่เกี่ยวข้อง  (หรือหมายความว่าถ้ายังคิดว่าเทวรูปองค์นี้ยังมีประโยชน์อยู่ ยังฟังชั่น) กรมศิลปากรก็มีข้อเสนอให้สองแนวทางคือ ก) ให้เปลี่ยนชื่อเป็น พระไทยเทวาธิราช หรือ ข)  สร้าง “พระไทยเทวาธิราช” แล้วปล่อยพระสยามเทวาธิราชไว้ตามเดิม  แต่กรมศิลปากรมีใจไปทางในข้อ ข.  ท้ายสุดคณะรัฐมนตรีลงความเห็นว่า  

 

“พระสยามเทวาธิราชมิได้มีการทำพิธีเป็นทางการแต่อย่างใด ฉะนั้นคงปล่อยไว้ตามเดิม ไม่มีการเปลี่ยนแปลงประการใด” 

เมื่อพระสยามเทวาธิราชถูกสร้างขึ้นจึงได้รับการเอ่ยพระนามอยู่เสมอ  ด้วยเชื่อว่าเป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่ คอยปกป้องคุ้มครองสยามให้อยู่รอดปลอดภัยมาจนเป็นประเทศไทยมาจนถึงปัจจุบันนี้  ในพระราชพิธีบรมราชาภิเษกของในรัชกาลที่ 9  พระองค์ทรงสักการะปูชนียวัตถุศักดิ์สิทธิ์สำคัญในพระบรมมหาราชวังทั้งหมด 13 แห่ง  โดย พระสยามเทวาธิราช เป็นความสำคัญอันดับแรก  

 

ในสมัยรัชกาลที่ 9 มีการรื้อฟื้นการบวงสรวงเป็นประจำอีกครั้ง โดยทำการสักการะและถวายเครื่องสังเวยทุกวันอังคารและเสาร์  เป็นพระราชพิธีที่จัดขึ้นในราชสำนักฝ่ายใน เป็นพิธีภายในโดยเฉพาะเท่านั้น   ต่อมาในคราวที่กรุงเทพมหานครได้ผ่านพ้นภัยพิบัติต่างๆ มาจนครบ 200 ปี ในหลวงรัชกาลที่9 ทรงโปรดกำหนดพระราชพิธีบวงสรวงพระสยามเทวาธิราชในท้ายพระราชพิธีสมโภชกรุงรัตนโกสินทร์ครบ 200 ปี  และเปิดโอกาสให้ประชาชนทั่วไปได้สักการบูชาเป็นครั้งแรก

 

ในปีพ.ศ.2540 และ 2542 กรมธนารักษ์ได้จัดสร้างเหรียญที่ระลึกพระสยามเทวาธิราช นอกจากนี้ มีการอัญเชิญรูปพระสยามเทวาธิราชไปเป็นสัญลักษณ์ประจำหน่วยงานธนาคารแห่งประเทศไทยด้วย โดยเป็นรูปพระสยามเทวาธิราชประทับนั่ง คล้ายกับบนหน้าเหรียญกษาปณ์ทองแดงพระบรมรูป – ตราสัญลักษณ์พระสยามเทวาธิราช ที่ผลิตขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 5 แต่ได้เพิ่มให้พระสยามเทวาธิราชถือถุงเงินในพระหัตถ์ขวา โดยเริ่มใช้สัญลักษณ์ดังกล่าว มาตั้งแต่ พ.ศ.2485 เป็นต้นมา

 

ช่วงหลังเปลี่ยนแปลงการปกครอง เกือบมีการเปลี่ยนชื่อพระสยามเทวาธิราช ซึ่งหากเปลี่ยนชื่อพระสยามเทวาธิราช เป็น พระไทยเทวาธิราช  ประวัติศาสตร์ไทยหลายอย่างคงเปลี่ยนแปลงไปอย่างมากเลยทีเดียว

 

 

สรวิชญ์ ฤทธิจรูญโรจน์

 

บรรณานุกรม

 

วีระศักดิ์ จารุโณปถัมภ์. (2544). สัญลักษณ์พระสยามเทวาธิราช : การวิเคราะห์และตีความหมายเชิงมานุษยวิทยา. เข้าถึงจาก