คุณเคยมีประสบการณ์แบบนี้ไหม ปล่อยให้ความรู้สึกเตลิดไปกับข้าวของที่เคยผ่านการใช้งานจริงของเจ้าของเดิมในพิพิธภัณฑ์ แม้ไม่มีข้อมูลรายละเอียดใดๆ แสดงไว้เลยก็ตาม แต่ก็สามารถเชื่อมจิตผ่านจินตนาการกับประสบการณ์ส่วนตัวร้อยเรียงเรื่องราวต่างๆ ได้เหมือนเจ้าของเดิมยังนอนเล่นบนเตียงนั้น ใส่ชุดสวยหมุนตัวอยู่หน้ากระจก 3 ด้าน ภายในตู้ก็เต็มไปด้วยเสื้อผ้าราคาแพงสีสันสดใสหลากหลายแบบ ทั้งชุดใส่เล่นอยู่กับบ้านและชุดประณีตหรูสำหรับออกงาน หญิงสาวสวยนั่งหวีผม ประแป้งกระแจะอยู่หน้าโต๊ะเครื่องแป้ง สาวๆ กำลังเข้าครัว พร้อมบ่าวและลูกมือกุลีกุจอจัดเตรียมสำรับเครื่องคาวหวาน ภาพในจินตนาการราวกับมีชีวิตนี้ ช่วยทำให้เข้าถึงรูปแบบการใช้ชีวิตของชาวบางกอกในอดีตได้อย่างน่าประทับใจราวกับนั่งดูละครเวที

 

ภาพที่ 1 รั้วต้นไม้ที่บริเวณประตูทางเข้าด้านหน้าพิพิธภัณฑ์ชาวบางกอก

 

               ที่นี่ คือ พิพิธภัณฑ์ชาวบางกอก ที่เจ้าของเปิดบ้านให้ทุกคนได้เข้าชมเพื่อให้เข้าถึงวิถีการใช้ชีวิตของชาวบางกอกในยุคสมัยที่หลายสิ่งหลายอย่างแตกต่างมากมายเมื่อเทียบกับปัจจุบัน ผู้เขียนรู้สึกได้ทันทีตั้งแต่เห็นรั้วบ้านที่ปกคลุมด้วยต้นไม้ ประตูรั้วไม้ขนาดใหญ่ที่คั่นกลางระหว่างปัจจุบันกับอดีตที่หยุดนิ่ง เพื่อรอการก้าวข้ามมิติเข้ามาค้นพบวิถีชาวบางกอกขนานแท้เมื่อเกือบร้อยปี เพียงแค่ปลดล็อกผ่านประตูแห่งกาลเวลา ภาพนับร้อยพันที่เผยให้เห็นความเป็นอยู่แบบคหบดีสมัยก่อนช่วงยุคหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 ราวปี พ.ศ. 2480 ก็ปรากฎอยู่ตรงหน้าพร้อมให้ทุกคนได้ทำความรู้จัก

 

 

ภาพที่ 2 หนึ่งในอาคารภายในพิพิธภัณฑ์ และชุดเก้าอี้หวายมุมน่าสบายที่มุขหน้าบ้าน

 

               หากพิจารณาในด้านสถาปัตยกรรม เรือนไม้ 2 ชั้น รวมถึงพื้นที่ใช้สอยภายในนั้นถูกออกแบบและวางผังไว้ตามหลักเกณฑ์ หลังคาทรงปั้นหยาเหมาะสำหรับเรือนในเขตภูมิอากาศร้อนชื้น การวางตำแหน่งอาคารถูกทิศทางทั้งแสงและลม หันหน้าบ้านรับทิศเหนือ บานประตูกว้างใหญ่เพื่อเคลื่อนย้ายเครื่องเรือนขนาดใหญ่เข้าหรือออกได้อย่างสะดวก บานหน้าต่างเป็นบานกระทุ้งลูกฟักสูงใหญ่ทุกด้านเพื่อให้รับลมได้ตลอดปี และที่สำคัญไม่ร้อนแดดบ่ายจากทิศตะวันตก บริเวณมุขหน้าบ้านจึงดูน่าสบายตลอดทั้งวัน มีเก้าอี้หวายตัวใหญ่ตั้งคู่กันกับโต๊ะข้างท็อปหินอ่อนเหมาะกับการจิบชายามบ่ายแบบลำลอง ฝั่งตรงข้ามมีเก้าอี้หวายตัวยาวเข้าชุดกันวางอยู่ จุดนี้ชวนให้จินตนาการถึงภาพเหตุการณ์ขณะพูดคุยหยอกล้อเล่นกันพร้อมเสียงหัวเราะอย่างสนุกสนานของลูกสาวทั้งห้าของเจ้าของบ้าน

              เมื่อเข้ามาภายในเรือนก็พบห้องโถงขนาดใหญ่ที่มีเครื่องเรือนหลายชิ้นที่บ่งบอกถึงฐานะเจ้าของบ้าน ตัวอย่างเช่น ตู้ประดับมุกลวดลายแบบจีนที่ฝีมือละเอียดประณีต นาฬิกาตั้งพื้นที่ใช้กลไกแบบไขลานแบบตะวันตกนำเข้ามาจากต่างประเทศที่เสียงนาฬิกาตีบอกเวลาคงดังไปทั่วถึงทุกห้อง ตู้ลำโพงไม้ที่ด้านบนเป็นเครื่องเล่นแผ่นครั่งแบบที่คนสมัยนี้แทบไม่เคยเห็น เปียโนที่ถูกใช้ฝึกหัดเรียนและใช้บรรเลงจากรุ่นสู่รุ่นน่าจะทำให้บ้านหลังนี้ไม่เคยเหงาด้วยมีเสียงเพลงฟังอยู่ตลอดเป็นแน่ สิ่งเหล่านี้สะท้อนถึงรสนิยมร่วมสมัยของคนในยุคนั้นที่ยอมรับวัฒนธรรมและเครื่องเรือนแบบตะวันตก ทุกชิ้นถูกจัดวางอยู่ในตำแหน่งเดิมที่เคยอยู่และได้รับการดูแลรักษาไว้เป็นอย่างดี ถัดจากห้องโถงแยกออกเป็นห้องหนังสือ ห้องรับประทานอาหารและห้องรับแขกเป็นสัดส่วน ส่วนเรือนครัวไฟแยกออกจากเรือนไปตั้งอยู่หลังบ้านทางทิศใต้ เพื่อให้ลมทิศเหนือจากด้านหน้าบ้านช่วยพัดพากลิ่นจากในครัวออกไปไม่ให้เข้ามารบกวน ในห้องรับประทานอาหารมีตู้เย็นใบใหญ่วางอยู่ ซึ่งสมัยก่อนคงมีราคาแพงเนื่องจากต้องนำเข้าจากต่างประเทศ และการใช้เครื่องใช้ไฟฟ้ายังนับว่าเป็นเรื่องใหม่และไม่แพร่หลายในเวลานั้น

 

ภาพที่ 3 โถงชั้นล่างตกแต่งด้วยเครื่องแสดงฐานะเจ้าของบ้าน

 

               ก่อนขึ้นบันไดไปชั้นสองพบห้องน้ำซ่อนอยู่ใต้บันไดด้วย แม้จะมีพื้นที่ขนาดเล็กทว่าโปร่งและสว่างจากช่องหน้าต่างทั้งสองด้านแต่ยังคงความเป็นส่วนตัวไว้ ด้วยเหตุที่ตัวพื้นบ้านถูกยกให้อยู่สูงกว่าพื้นด้านนอก อีกทั้งตำแหน่งท้ายบ้านทางทิศใต้ช่วยถ่ายเทอากาศได้ดี ไม่อับชื้นหรือส่งกลิ่น ภายในใช้โถสุขภัณฑ์หน้าตาคล้ายชักโครกแบบปัจจุบัน มีฝารองนั่งและฝาปิดทำจากไม้และไม่ได้ใช้ระบบแรงดันน้ำไล่ปฏิกูลลงท่อ แต่ใช้กระโถนรองอยู่ข้างใต้เพื่อนำไปชำระ คนรุ่นใหม่ที่ไม่คุ้นเคยและอาจนึกภาพไม่ออกว่าคนในสมัยก่อนขับถ่ายกันอย่างไรก็สามารถ เชื่อมโยงเครื่องสุขภัณฑ์แบบนี้เข้ากับวิวัฒนาการการขับถ่ายของคนในสมัยก่อน จากกระโถน ส้วมหลุม ส้วมซึม ส้วมแบบคอห่าน จนถึงส้วมแบบชักโครกอย่างที่ใช้กันแพร่หลายอย่างปัจจุบันได้

 

ภาพที่ 4 ห้องน้ำใต้บันไดและบริเวณโถงชั้นสองก่อนแยกไปห้องนอนทั้ง 4

 

               เมื่อถึงชั้นสองจะพบโถงก่อนแยกไปสู่ห้องนอนอีกสี่ห้อง มีเตียงเด็กล้อมซี่กรงเหล็กเพื่อกันตกและเกาะฝึกยืน ฟูกยังคงสภาพดีแม้ผ่านการใช้งานของลูกสาวในบ้านนี้มาแล้วถึงห้ารุ่น มีจักรเย็บผ้าพร้อมโต๊ะที่เกือบทุกบ้านต้องมี เตียงนอนเล่นยามบ่าย (day bed) รวมถึงรูปภาพบุคคลที่เกี่ยวข้องกับครอบครัว บรรยากาศแห่งอดีตยังอบอวลราวกับเวลาหยุดเดิน ทำให้ได้เรียนรู้และสัมผัสถึงยุคสมัยที่เปลี่ยนแปลง เหตุการณ์ต่างๆ ที่เคยเกิดขึ้นในช่วงเวลานั้น ทั้งสถานการณ์สงครามโลก การเปลี่ยนแปลงทางการเมืองการปกครองตามยุคสมัย ยุคเปลี่ยนถ่ายแผ่นดิน

               นอกเหนือจากวังเจ้านายหลายแห่งที่มีอายุอยู่ร่วมสมัยใกล้เคียงกัน พิพิธภัณฑ์ชาวบางกอกนับเป็นกรณีศึกษาที่ดีหากต้องการศึกษาเรียนรู้เรื่องการออกแบบเครื่องเรือนอายุประมาณ 80-90 ปีที่แล้วที่มีความคล้ายในหลายแง่ และมีความต่างในรายละเอียดเรื่องลวดลายที่มีความวิจิตรสะท้อนถึงชนชั้นทางสังคม และสถานะทางเศรษฐกิจ ตลอดจนการใช้เครื่องเรือนที่สั่งนำเข้าจากต่างประเทศเป็นทั้งรสนิยมและค่านิยมในสมัยนั้น แฟชั่นแบบตะวันตกได้รับความนิยมมากในกลุ่มชนชั้นสูง คนร่ำรวย ดังเห็นได้จากเครื่องเรือนหลายรายการในบ้าน รวมถึงเครื่องใช้ในครัวบางอย่างที่ทำให้ผู้เขียนถึงกับยิ้มในใจ เพราะทำให้ผู้เขียนได้ย้อนนึกถึงวันคืนเก่าๆ ที่เคยทันเห็นทันใช้สิ่งของเหล่านั้นด้วยเช่นกัน

 

ภาพที่ 5 ตัวอย่างเครื่องเรือนบางส่วนช่วงยุคสงครามโลกในห้องนอนชั้นสองของบ้าน

 

               ความเรียบง่ายที่สะท้อนผ่านเครื่องเรือนทุกชิ้นในบ้านเป็นตัวอย่างของงานออกแบบเฟอร์นิเจอร์ที่ตัดทอนความฟุ้งเฟ้อหรูหราเกินความจำเป็นต่อการใช้งานที่แท้จริงออก แนวคิดนี้เป็นแนวคิดที่เคลื่อนไหวโดยกลุ่มนักออกแบบสมัยใหม่ในเยอรมันที่เรียกตัวเองว่า “บาวเฮาส์”  (Bauhaus) หลักการของบาวเฮาส์ได้กลายเป็นรากฐานสำคัญของงานออกแบบที่ส่งอิทธิพลอย่างมากในยุคสมัยถัดมาโดยเฉพาะการออกแบบเชิงอุตสาหกรรมในปัจจุบัน

               ทั้งนี้ เครื่องเรือนในพิพิธภัณฑ์ชาวบางกอกก็มีรูปทรงเรียบง่ายเช่นเดียวกับหลักการนี้ อาทิ ชุดโต๊ะแต่งตัวพร้อมกระจกเงา 3 ด้านที่สามารถปรับองศาได้รอบเป็นการออกแบบที่สมบูรณ์ด้วยประโยชน์ใช้สอยที่ผู้เขียนรู้สึกทึ่งมาก เตียงนอนเล่นตอนกลางวันที่ตั้งบริเวณโถงชั้นสองริมหน้าต่าง เป็นเตียงที่ใช้หวายสานตรงกลางเป็นพื้นเตียงตัดกับโครงไม้สีเข้มที่มีส่วนโค้งรับกับโครงสร้างและสัดส่วนที่งดงามลงตัว รวมทั้งตู้นิรภัยเหล็กสำหรับเก็บของมีค่าในห้องนอนของคุณยายที่ดูแข็งแรงแน่นหนาและมีน้ำหนักมากก็นำเข้าจากเมืองเบอร์มิง แฮม (Birmingham) ประเทศอังกฤษที่มุ่งเน้นที่ประโยชน์ใช้สอยมากกว่าการให้ค่าลวดลายประดับฟุ่มเฟือยใดๆ เป็นต้น

 

ภาพที่ 6 ตู้แช่เย็น ตู้เก็บน้ำแข็ง โม่หินและครกหินหลายแบบหลายขนาด จัดแสดงในห้องเครื่องใช้ในครัว

 

               ส่วนเรือนที่อยู่ด้านหลัง จัดแสดงสิ่งของเครื่องใช้ต่างๆ มากมาย ทั้งเครื่องใช้ในครัว อุปกรณ์เครื่องใช้อื่นๆ อีกสารพัด ซึ่งเจ้าหน้าที่นำชมของพิพิธภัณฑ์ฯ ได้เล่าถึงที่มาที่ไปของข้าวของมหาศาลนี้ว่าในช่วงสมัยโลกครั้งที่สองนั้น บางกอกเป็นจุดยุทธศาสตร์ที่อันตรายและมักโดนทิ้งระเบิดบ่อยครั้ง แม้ที่นี่จะมีหลุบหลบภัยคอยกำบัง แต่ชาวบางกอกจำนวนไม่น้อยต้องการหนีไปใช้ชีวิตที่สงบและปลอดภัยที่ต่างจังหวัด จึงนำเอาข้าวของเครื่องใช้ที่มีค่ามาแลกเป็นเงินทุนติดตัวเพื่อนำไปใช้สอยและตั้งรกรากใหม่ ทำให้ที่นี่กลายเป็นศูนย์รวมความหลากหลายของชาวบางกอกจากทุกชนชั้น ทั้งเครื่องมือช่าง มีดพร้าทุกรูปแบบ หีบไม้ทุกขนาด ขันเงิน ชามกะละมัง กรงนก ถังข้าวสาร ถ้วยชาม ครกหิน โม่หินทุกขนาด ณ จุดนี้ช่วยให้ผู้เขียนย้อนความทรงจำถึงอดีตสมัยตอนเป็นเด็กเล็กเคยช่วยแม่หมุนโม่หินจนเมื่อย แล้วเปลี่ยนเป็นคนหยอดข้าวลงในหลุมแล้วให้แม่หมุนโม่หินแทน จนบางครั้งก็อดสมมุติว่าตัวเองเคยอยู่บ้านหลังนี้เหมือนกัน อีกสิ่งหนึ่งที่น่าสนใจคือขณะที่เดินชมอยู่นั้นก็เหมือนเรากำลังสัมผัสมิติของกาลเวลาในอดีตจากข้าวของเครื่องใช้ทุกชิ้นภายในห้องจัดแสดงคู่ขนานไปพร้อมกับมิติเวลาปัจจุบันที่กำลังดำเนินอยู่โดยมองเห็นได้จากด้านนอกหน้าต่าง

 

ภาพที่ 7 ความหลากหลายที่ข้าวของเครื่องใช้ในครัวและอื่นที่จัดแสดงเป็นหมวดหมู่ที่เรือนแถว

 

               คำกล่าวที่ว่า คำให้กาลของเครื่องเรือนในบทความนี้คงไม่เกินจริง และไม่ได้ต้องการเชื่อมโยงไปถึงเรื่องเร้นลับใดๆ เพราะสิ่งของที่จัดแสดงให้เห็นอยู่ตรงหน้านั้นสื่อสารกับผู้ชมได้ เพียงใช้เวลาคุณภาพค่อยๆ ถอดรหัสเพื่อปลดล็อกความรู้และเรื่องราวที่เคยเกิดในบ้านหลังนี้จากยุครุ่งโรจน์ถึงโรยรา แม้ผู้ที่เคยอาศัยและใช้ชีวิตที่นี่จะจากไป แต่เรื่องราวทั้งหมดจะไม่มีวันเลือนหายไป ตราบใดที่โต๊ะ ตู้ ตั่ง เตียงทุกชิ้นยังคงอยู่ดังเดิม แล้วคุณจะประหลาดใจที่สามารถสัมผัสเรื่องราวผ่านจินตนาการได้ราวกับว่ายังมีคนใช้ชีวิตอยู่ในบ้านหลังนี้

 

แหล่งข้อมูลอ้างอิง

ผู้ให้บริการวิกิพีเดีย. "บาวเฮาส์". วิกิพีเดีย, สารานุกรมเสรี, 1 ก.ค.2567. สืบค้นจาก https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%9A%E0%B8%B2%E0%B9%80%E0%B8%AE%E0%B8%B2%E0%B8%AA%E0%B9%8C

 

Digitiv. เว็บไซต์. หลักการแห่งเบาเฮาส์: รากฐานสำคัญของการออกแบบสมัยใหม่. 25 ส.ค. 2565. สืบค้นจาก https://www.shutterstock.com/th/blog/the-bauhaus-principles-cornerstone-of-modern-design/