เดวิด ของมิเกลแอนเจโลเป็นสัญลักษณ์ของวัฒนธรรมอิตาลีตั้งแต่การสร้างสรรค์ผลงานเมื่อ ค.ศ. 1504 อย่างไรก็ตาม ในปัจจุบัน นักอนุรักษ์หลายคนเริ่มกังวลว่าคุณค่าของประติมากรรมนี้อาจถูกลดทอนลง เนื่องจากสินค้าที่ระลึกจำนวนมากเน้นลักษณะเปลือยของงานศิลปะชิ้นนี้ เซซิเลีย ฮอลล์เบิร์ก ผู้อำนวยการ Galleria dell'Accademia เมืองฟลอเรนซ์ ซึ่งเป็นสถานที่ที่ดูแลประติมากรรม เดวิด ได้ดำเนินการทางกฎหมายต่อบุคคลที่ใช้ภาพผลงาน เดวิด อย่างไม่เหมาะสม

ความพยายามของฮอลล์เบิร์กนำไปสู่การฟ้องร้องและคดีความที่อิงกับกฎหมายมรดกทางวัฒนธรรมของอิตาลี กฎหมายดังกล่าวมุ่งเน้นการปกป้องงานศิลปะจากการใช้งานในเชิงพาณิชย์โดยไม่ได้รับอนุญาต ตั้งแต่ ค.ศ. 2017 พิพิธภัณฑ์ Galleria dell'Accademia ชนะคดีความและได้รับค่าเสียหายรวมหลายแสนยูโร การดำเนินการดังกล่าวกลับสร้างข้อถกเถียงเกี่ยวกับทรัพย์สินทางปัญญาและเสรีภาพในการแสดงออก

นักวิจารณ์มองว่ามาตรการเหล่านี้อาจขัดแย้งกับคำสั่งของสหภาพยุโรป (European Union) ที่ระบุว่างานศิลปะที่หมดอายุลิขสิทธิ์แล้วจะกลายเป็น "สมบัติสาธารณะ" ซึ่งสามารถใช้ได้โดยเสรี ข้อถกเถียงนี้จึงสร้างข้อคำถามว่า สถาบันทางวัฒนธรรมควรมีสิทธิ์ควบคุมการใช้งานศิลปะที่เป็นสมบัติสาธารณะมากน้อยเพียงใด การหาจุดสมดุลระหว่างการปกป้องมรดกทางวัฒนธรรมกับการส่งเสริมเสรีภาพในการสร้างสรรค์ควรอยู่ตรงไหน

ร้านขายของที่ระลึกในฟลอเรนซ์มีสินค้าเกี่ยวกับ เดวิด ของมิเกลแอนเจโล สะท้อนให้เห็นถึงการค้าในมรดกทางวัฒนธรรม (ภาพ:  Medichini, A. (2024, March 18). Associated Press., from  https://dims.apnews.com/dims4/default/8d2e6c2/2147483647/strip/true/crop/5405x3603+0+0/resize/800x533!/format/webp/quality/90/?url=https%3A%2F%2Fassets.apnews.com%2F0b%2F95%2F5fc48ec4f7d84e7e6b48d4acc226%2F7b872b99ca8d4baba3c1d9b9c461d49b)

การปกป้องมรดกวัฒนธรรม

ในช่วงหลายปีนี้ อิตาลีแสดงจุดยืนชัดเจนในการปกป้องมรดกทางวัฒนธรรม โดยเฉพาะการผลิตซ้ำงานศิลปะที่ถือว่าเป็น "สมบัติสาธารณะ" กฎหมายมรดกทางวัฒนธรรมและภูมิทัศน์ของอิตาลี (Italian Code of Cultural Heritage and Landscape) ให้อำนาจแก่สถาบันทางวัฒนธรรมในการควบคุมและกำกับการผลิตซ้ำงานศิลปะ แม้ผลงานเหล่านั้นเป็นสมบัติสาธารณะแล้วก็ตาม คดีความตัวอย่าง GQ Italia และ Ravensburger ชี้ให้เห็นถึงความซับซ้อนในการผลิตซ้ำงานศิลปะซึ่งเป็นสมบัติสาธารณะ และความท้าทายในการบังคับใช้กฎหมายมรดกทางวัฒนธรรมข้ามประเทศ

กรณี GQ Italia (2020)

เดือนสิงหาคม ค.ศ. 2020 นิตยสาร GQ Italia ได้ตีพิมพ์หน้าปกที่ใช้ภาพร่างกายของนายแบบพร้อมกับใบหน้าของ เดวิด ซ้อนทับ พิพิธภัณฑ์ Galleria dell'Accademia ฟ้องร้องสำนักพิมพ์ Edizioni Condé Nast โดยอ้างว่าเป็นการใช้ภาพงานศิลปะโดยไม่ได้รับอนุญาตและบิดเบือนคุณค่าของผลงาน เดือนพฤษภาคม ค.ศ. 2023 ศาลในฟลอเรนซ์ตัดสินให้พิพิธภัณฑ์ชนะคดี โดยระบุว่านิตยสารมี “เจตนาและเลศนัย” ในการนำภาพมาใช้ ส่งผลกระทบให้ “คุณค่าทางสัญลักษณ์และผลงานศิลปะลดลง” ศาลสั่งให้สำนักพิมพ์ชำระค่าเสียหายเป็นจำนวน 50,000 ยูโร

หน้าปกนิตยสาร GQ Italia ในปี 2020 ที่สร้างความขัดแย้งและก่อให้เกิดการดำเนินคดีทางกฎหมาย นำมาสู่คำถามเกี่ยวกับมรดกทางวัฒนธรรมและกฎหมายลิขสิทธิ์ (ภาพจาก https://www.ipinitalia.com/wp-content/uploads/sites/523/2023/06/GQ-735x505.png)

กรณี Ravensburger Puzzle (2022)

บริษัท Ravensburger ของเยอรมนีผลิตจิ๊กซอว์ที่มีภาพ Vitruvian Man ของเลโอนาร์โด ดาวินชี ภาพดังกล่าวเขียนขึ้นเมื่อ ค.ศ. 1490 พิพิธภัณฑ์ Gallerie dell'Accademia ในฐานะผู้ดูแลภาพต้นฉบับฟ้องร้องบริษัทr ฐานใช้ภาพผลงานในเชิงพาณิชย์โดยไม่ได้รับอนุญาต เมื่อเดือนพฤศจิกายน ค.ศ. 2022 ศาลเวนิสสั่งให้บริษัทยุติการผลิตและปรับค่าเสียหายเป็นเงิน 1,500 ยูโรต่อวันหากไม่ปฏิบัติตามคำสั่ง อย่างไรก็ตาม เมื่อเดือนมีนาคม 2024 ศาลในเยอรมนีตัดสินให้บริษัทชนะคดี โดยระบุว่ากฎหมายมรดกทางวัฒนธรรมของอิตาลีไม่สามารถบังคับใช้ในเยอรมนีได้ แสดงให้เห็นถึงความท้าทายของการใช้กฎหมายระหว่างประเทศ

กรณีเหล่านี้สะท้อนถึงความขัดแย้งระหว่างการปกป้องมรดกทางวัฒนธรรมกับหลักการของสมบัติสาธารณะ โดยเฉพาะเมื่อมีเขตอำนาจศาลที่แตกต่างกัน ผู้สนับสนุนการปกป้องมรดกวัฒนธรรมเห็นว่ามาตรการเหล่านี้จำเป็นต่อการรักษาความสมบูรณ์และศักดิ์ศรีของผลงานศิลปะ พวกเขาเชื่อว่าหากไม่มีการปกป้องเหล่านี้ ผลงานศิลปะอาจถูกใช้ในทิศทางที่ลดทอนคุณค่า แต่การอภิปรายยังดำเนินอย่างกว้างขวาง ในการหาจุดสมดุลระหว่างการปกป้องมรดกทางวัฒนธรรมกับการส่งเสริมเสรีภาพในการแสดงออกและการโอกาสในการเข้าถึงผลงานของสาธารณชน

การสนับสนุนเสรีภาพในการแสดงออก

นักวิจารณ์มีความเห็นที่แตกต่างออกไป การปกป้องมรดกทางวัฒนธรรมในลักษณะนี้เป็นการยืดอายุการคุ้มครองลิขสิทธิ์อย่างไม่มีกำหนด ซึ่งส่งผลให้แนวคิด “สมบัติสาธารณะ” (Public Domain) ถูกละเลย และอาจขัดแย้งกับคำสั่งของสหภาพยุโรป (EU Directive 2019/790) ที่รับรองการใช้งานผลงานที่เป็นสมบัติสาธารณะโดยเสรี คำสั่งดังกล่าวระบุว่า เมื่อการคุ้มครองลิขสิทธิ์ของผลงานศิลปะสิ้นสุดลง วัสดุใดที่เกิดจากการผลิตซ้ำจะไม่อยู่ภายใต้ลิขสิทธิ์หรือสิทธิที่เกี่ยวข้องอีก ยกเว้นแต่การผลิตซ้ำนั้นจะมีความเป็นต้นฉบับในเชิงความคิดสร้างสรรค์ของผู้สร้าง คำสั่งนี้ยืนยันหลักการสำคัญที่ว่าผลงานศิลปะที่อยู่นอกเหนือการคุ้มครองลิขสิทธิ์ควรเป็นสมบัติที่ทุกคนสามารถเข้าถึงอย่างเสรี จึงช่วยอำนวยความสะดวกในการใช้งานและเผยแพร่โดยไม่มีข้อจำกัดทางกฎหมาย

ผู้สนับสนุนการเข้าถึงผลงานโดยเสรีชี้ให้เห็นว่าศิลปะเป็นรากฐานของมรดกทางวัฒนธรรมและอัตลักษณ์ร่วมกันของสังคม การจำกัดการใช้ผลงานที่เป็นสมบัติสาธารณะไม่เพียงแต่ขัดต่อเจตนารมณ์ของสมบัติสาธารณะ แต่ยังเป็นการขัดขวางการสร้างสรรค์ทางศิลปะและการมีส่วนร่วมของสาธารณชน การเปิดให้เข้าถึงผลงานศิลปะอย่างเสรีช่วยส่งเสริมความคิดสร้างสรรค์ ให้ศิลปินสามารถตีความและต่อยอดจากผลงานชิ้นเอกเดิมได้ ความเปิดกว้างเช่นนี้มีความสำคัญต่อการพัฒนาศิลปะและวัฒนธรรม ทำให้ผลงานเหล่านี้ยังคงสร้างแรงบันดาลใจและเชื่อมโยงกับคนรุ่นใหม่

ยิ่งไปกว่านั้น การจำกัดการใช้ผลงานในสมบัติสาธารณะอาจส่งผลกระทบในวงกว้าง เช่น การขัดขวางโครงการด้านการศึกษา จำกัดการวิจัยทางวิชาการ และทำให้วัฒนธรรมไม่สามารถเข้าถึงได้อย่างเท่าเทียม สถาบันที่พยายามควบคุมการผลิตซ้ำเหล่านี้อาจสร้างอุปสรรคต่อการมีส่วนร่วมของสาธารณชนในด้านวัฒนธรรม ซึ่งขัดกับจุดมุ่งหมายของสมบัติสาธารณะที่ควรเป็นแหล่งรวมความรู้และความคิดสร้างสรรค์ที่ทุกคนสามารถเข้าถึงได้ ในบริบทนี้ ข้อถกเถียงไม่ได้มีเพียงมิติทางกฎหมายเท่านั้น แต่ยังครอบคลุมถึงมิติด้านจริยธรรมและวัฒนธรรม ที่ตั้งคำถามถึงสมดุลระหว่างการปกป้องความสมบูรณ์ของผลงานศิลปะและการสนับสนุนการใช้ประโยชน์อย่างเสรีในสังคม

อนาคตของมรดกในโลกแห่งการสร้างสรรค์

การถกเถียงระหว่างการอนุรักษ์มรดกทางวัฒนธรรมกับเสรีภาพในการแสดงออกเป็นประเด็นที่ซับซ้อนและมีหลายมิติ ในด้านหนึ่ง กฎหมายเกี่ยวกับมรดกทางวัฒนธรรมตราขึ้นเพื่อปกป้องผลงานประวัติศาสตร์และศิลปกรรม มีจุดหมายในการรักษาความสมบูรณ์ของผลงาน และป้องกันการใช้ประโยชน์ในเชิงพาณิชย์โดยไม่ได้รับอนุญาต กฎหมายเหล่านี้กำหนดให้ผู้ต้องการใช้ประโยชน์ผลงานเพื่อการพาณิชย์ต้องขออนุญาตและจ่ายค่าธรรมเนียมเพื่อการผลิตซ้ำผลงาน อย่างไรก็ตาม นักวิจารณ์มองว่าข้อจำกัดเหล่านี้อาจเป็นอุปสรรคต่อการสร้างสรรค์ และจำกัดการเข้าถึงสมบัติทางวัฒนธรรมที่เป็นสาธารณะ ศิลปินและผู้สร้างสรรค์จึงเรียกร้องให้มีเสรีภาพมากขึ้นในการตีความและปรับเปลี่ยนมรดกทางวัฒนธรรมให้เข้ากับบริบทใหม่ ๆ นับเป็นโอกาสในการสร้างชีวิตใหม่ให้กับผลงานชิ้นสำคัญและผลงานเหล่านั้นมีความหมายในยุคปัจจุบัน

ความตึงเครียดดังกล่าวเห็นได้ชัดเจนในหลายประเทศอย่างอิตาลี ซึ่งมีกฎหมายอนุรักษ์มรดกทางวัฒนธรรมที่เข้มงวด ขัดแย้งกับกระแสเรียกร้องระดับนานาชาติที่สนับสนุนการเข้าถึงทรัพยากรทางวัฒนธรรมได้อย่างอิสระ แม้ว่ากฎหมายดังกล่าวมีจุดประสงค์เพื่อรักษามรดกทางวัฒนธรรมของชาติ แต่ความเข้มงวดของกฎหมายอาจขัดขวางนวัตกรรมและจำกัดการเผยแพร่วัฒนธรรมในวงกว้าง ความท้าทายสำคัญคือการหาจุดสมดุลระหว่างการปกป้องอดีตกับการสร้างสภาพแวดล้อมที่ส่งเสริมเสรีภาพในการสร้างสรรค์ เพื่อส่งเสริมให้มรดกทางวัฒนธรรมได้รับการอนุรักษ์ พร้อมโอกาสในการสร้างการมีส่วนร่วมกับผู้คนทั้งร่วมสมัยและในอนาคตอย่างสร้างสรรค์

แหล่งข้อมูล

Barry, C. (2024, March 28). A fight to protect the dignity of Michelangelo's David raises questions about freedom of expression. Associated Press. Retrieved from https://apnews.com/article/michelangelo-david-statue-italy-protection-heritage-3fa1b7185fea36003e064fa6e2c309fd

Barry, C. (2024, March 28). How a Florence art-gallery curator is defending Michelangelo’s ‘David’ from parodist slings and arrows. MarketWatch. Retrieved from https://apnews.com/article/michelangelo-david-statue-italy-protection-heritage-3fa1b7185fea36003e064fa6e2c309fd.

Borgogni, D. (2023, March 7). Extraterritorial application of the Italian cultural heritage code: The Court of Venice orders Ravensburger to cease the marketing of its puzzles with the image of the Vitruvian Man. Mondaq. Retrieved from https://www.mondaq.com/italy/copyright/1289608/extraterritorial-application-of-the-italian-cultural-heritage-code-the-court-of-venice-orders-ravensburger-to-cease-the-marketing-of-its-puzzles-with-the-image-of-the-vitruvian-man

Borgogni, D. (2023, June 13). The Court of Florence finds against Condé Nast for use of the image of the David by Michelangelo, recognizing image rights to the work of art. IPIN Italia. Retrieved from https://www.ipinitalia.com/copyright/the-court-of-florence-finds-against-conde-nast-for-use-of-the-image-of-the-david-by-michelangelo-recognizing-image-rights-to-the-work-of-art/

Communia Association. (2024, April 30). New study on Italian cultural heritage laws. Retrieved from https://communia-association.org/2024/04/30/new-study-on-italian-cultural-heritage-laws/.

Gallo, C. (2022, December 2). The perpetual copyright protection of Italian cultural heritage: Bypassing the public domain. Institute of Art and Law. Retrieved from https://ial.uk.com/the-perpetual-copyright-protection-of-italian-cultural-heritage-bypassing-the-public-domain/.

Imam, J. (2024, April 8). Leonardo jigsaw sparks legal feud of historic proportions. The Times. Retrieved from https://www.thetimes.com/world/article/leonardo-jigsaw-sparks-legal-feud-of-historic-proportions-6vg39nr2w?utm_source=chatgpt.com&region=global.

Library of Congress. (2016, May 20). Italy: New code of cultural heritage and landscape. Retrieved from https://www.loc.gov/item/global-legal-monitor/2016-05-20/italy-new-code-of-cultural-heritage-and-landscape/.

Rosati, E. (2021). Article 14—Works of visual art in the public domain. In E. Rosati (Ed.), Copyright and the Court of Justice of the European Union (pp. 239–249). Oxford University Press. Retrieved from https://academic.oup.com/book/39840/chapter-abstract/339987057?redirectedFrom=fulltext

Sadeghi-Nejad, K. (2023, August 30). Protection of cultural icons: Implications of the Galleria dell’Accademia v. Edizioni Conde Nast decision. Institute of Art Law. Retrieved from https://itsartlaw.org/2023/08/30/case-review-italian-cultural-heritage-copyright/.

ภาพปก

แบบจำลองสีสันสดใสของ เดวิด โดยมิเกลแอนเจโลและผลงานจำลองชิ้นงานศิลปะอื่น ๆ ในร้านขายของที่ระลึก เมืองฟลอเรนซ์ ภาพจาก Medichini, A. (2024, March 18). Souvenirs of Michelangelo’s 16th-century statue of David are seen on sale among other souvenirs in a shop in downtown Florence, central Italy. Associated Press.
Retrieved from https://dims.apnews.com/dims4/default/459fdf1/2147483647/strip/true/crop/8012x5341+0+0/resize/800x533!/format/webp/quality/90/?url=https%3A%2F%2Fassets.apnews.com%2F94%2F68%2Faa283b1c68159d2d86a4b2e60162%2F5c23d10b508c413390c51b29bc80275d